Abdulla Qodiriy: O‘zbek Adabiyotining buyuk namoyandasi

Abdulla Qodiriy – o‘zbek adabiyotining tarixida o‘chmas iz qoldirgan, realizm asoschilaridan biri, romanchilikning otasi sanaladigan ulug‘ adibdir. Uning asarlari o‘zbek xalqining tarixiy o‘zligiga, ma'naviy uyg‘onishiga, ijtimoiy ongiga kuchli ta’sir ko‘rsatgan.

Abdulla Qodiriy hayoti

• To‘liq ismi: Abdulla Qodiriy (taxallusi: Julqunboy)

• Tug‘ilgan yili: 1894-yil, Toshkent

• Vafot etgan yili: 1938-yil (Stalin repressiyasi qurboni)

🧠 Qisqacha tarjimayi hol:

• Ota-onasi erta vafot etgan. Yoshligidan hunarmandchilik, keyinroq madrasada tahsil olgan.

• O‘zbek va rus adabiyotidan ta’sirlanib, ilk hikoyalarini yozgan.

• Sovet davrida faoliyat yuritgan, lekin erkin fikrlari va tarixiy yondashuvi tufayli qatag‘on qilingan.

Adabiy faoliyati

Abdulla Qodiriy — o‘zbek adabiyotida ilk tarixiy roman janrini yaratgan adib. U xalq hayotiga yaqin turadigan, ijtimoiy, axloqiy va siyosiy masalalarni ko‘tarib chiqqan.

📚 Mashhur asarlari:

1. “O‘tkan kunlar” (1922-yil)

• O‘zbek adabiyotidagi birinchi tarixiy roman.

• Asarda 19-asr oxiri Buxoro va Qo‘qon voqealari, sevgi, jamiyat, siyosiy kurashlar tasvirlangan.

• Asosiy qahramonlar: Otabek va Kumush – muhabbat, fidoyilik, milliy o‘zlik timsoli.

2. “Mehrobdan chayon” (1929-yil)

• Ikkinchi tarixiy roman.

• Diniy soxta ulamolar, jamiyatdagi zulm, fitna va hiyla fosh etilgan.

• Asar orqali adib soxta e’tiqod va adolatsizlikni qoralaydi.

3. Hikoyalar va maqolalar

• “Kalvak Mahzumning xotiralari” – yumoristik hikoya turkumi.

• Ko‘plab publitsistik maqolalari gazetalar va jurnallarda chop etilgan.

Adibning qatag‘on qilinishi

1937–1938-yillarda bo‘lib o‘tgan siyosiy qatag‘on davrida:

• “Millatchi”, “xalq dushmani” deb tuhmat qilingan.

• 1938-yil Toshkentda otib o‘ldirilgan.

• Faqat 1956-yilda oqlangan.

Merosi va xotirasi

• Bugungi kunda Toshkentda Abdulla Qodiriy nomidagi bog‘, maktablar va ko‘chalar mavjud.

• Uning asarlari o‘rta va oliy ta’lim darsliklariga kiritilgan.

• “O‘tkan kunlar” romani kino va teatr sahnalariga moslashtirilgan.

• Har yili adib xotirasiga bag‘ishlangan madaniy tadbirlar o‘tkaziladi.

Xulosa

Abdulla Qodiriy — o‘zbek xalqining uyg‘onish davrini aks ettirgan, millat ruhini ko‘tarishga harakat qilgan jasur adib edi. Uning asarlari nafaqat badiiy qiymatga ega, balki tarixiy, ma'naviy va axloqiy saboq bo‘lib xizmat qiladi. U adabiyot orqali xalqni o‘ylash, o‘zligini anglash va taraqqiyotga intilishga undagan.