Ko‘zlar rangi qanday shakllanadi va nima uchun farq qiladi?

Inson tanasidagi eng chiroyli va e’tibor jalb qiladigan a’zolardan biri bu — ko‘zlardir. Har bir insonning ko‘z rangi o‘ziga xos bo‘lib, moviy, jigarrang, yashil, kulrang kabi ko‘plab tuslarda uchraydi. Lekin bu ranglar qanday paydo bo‘ladi?

🧬 Genetika – asosiy omil

Ko‘z rangi genlar orqali belgilanadi. Asosan ota-onadan meros bo‘lib o‘tadi. Bu genlar ko‘zning iris (rangli qismi)da qanday pigmentlar to‘planishini boshqaradi.

• Jigarrang ko‘z — ko‘p melanin miqdori

• Moviy yoki kulrang ko‘z — kam melanin

• Yashil ko‘z — o‘rta miqdordagi melanin va boshqa pigmentlar aralashuvi

Ko‘z rangi bir necha genlar kombinatsiyasi bilan aniqlanadi, shu bois bolada ota-onasidan butunlay farqli ko‘z rangi bo‘lishi ham mumkin.

🌈 Melanin va pigmentlar

Melanin — bu organizmdagi rang beruvchi asosiy modda. U teri, soch va ko‘z rangiga ta’sir qiladi. Ko‘z irisidagi melanin miqdori va taqsimoti natijasida:

• Ko‘z rangi qorong‘i bo‘ladi (jigarrang, qora)

• Yorqin bo‘ladi (moviy, yashil, kulrang)

Shuningdek, Rayleigh sochilishi (yorug‘lik tarqalishi) ham moviy ko‘zlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi — ya’ni ko‘zda melanin kam bo‘lsa, yorug‘lik akslanadi va moviy tus beradi.

👁️ Kam uchraydigan ko‘z ranglari

• Yashil – dunyo aholisining atigi 2% da bor

• Qora ko‘z – melanin miqdori maksimal bo‘lgan hollarda kuzatiladi

• Geteroxromiya – har ikki ko‘zda rang farqlanishi

🧒 Tug‘ilgandagi ko‘z rangi nega o‘zgaradi?

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda ko‘pincha ko‘zlar moviy yoki kulrang bo‘ladi. Sababi — ularning tanasida melanin yetarli darajada ishlab chiqarilmagan bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan bu pigment ortadi va asosiy ko‘z rangi shakllanadi (odatda 6–12 oy ichida).

🟨 Xulosa:

Ko‘zlar rangi — bu inson genetik merosining go‘zal ifodasidir. Melanin miqdori va genlar kombinatsiyasi har bir insonda noyob ko‘z rangini shakllantiradi. Moviy, jigarrang yoki yashil bo‘lishidan qat’i nazar — har bir ko‘zda o‘ziga xoslik va go‘zallik bor.