Musulmonlar tomonidan amalga oshirilgan kashfiyotlar – Ilm-fanning oltin davri

Ilm-fanning oltin davri deb ataladigan davr, aynan musulmon olimlarning buyuk kashfiyotlari bilan tarixda muhim iz qoldirgan. Bu davr milodiy 8–13-asrlar oralig‘iga to‘g‘ri keladi va aynan shu vaqtlar davomida Bag‘dod, Damashq, Buxoro, Qohira, Andalusiya kabi shaharlarda ilm-fan, tibbiyot, matematika, astronomiya va muhandislik misli ko‘rilmagan rivojga erishgan.

🌟 Eng mashhur musulmon olimlar va ularning kashfiyotlari

1. Al-Xorazmiy (780–850) – Algebra asoschisi

• "Al-jabr va al-muqobala" nomli asari orqali algebra fanining asoslarini yaratgan.

• Bugungi hisoblash texnologiyalari uning algoritmlariga asoslanadi.

2. Ibn Sino (Avicenna, 980–1037) – Tibbiyotda inqilob

• “Tib qonuni” asari dunyoda 600 yildan ortiq vaqt tibbiyotda asosiy qo‘llanma bo‘lgan.

• Yurak, miya, ko‘z va ruhiy kasalliklar haqida chuqur izlanishlar olib borgan.

3. Al-Biruniy (973–1048) – Fizika va geologiya bo‘yicha kashfiyotlar

• Yerning radiusini deyarli to‘g‘ri aniqlagan.

• Og‘irlik, zichlik va vaqt tushunchalariga ilmiy yondashuv bergan.

4. Jabir ibn Hayyon (Geber) – Kimyo fanining otasi

• Distillatsiya, kristallanish, bug‘lanish kabi jarayonlarni aniqlagan.

• Ko‘plab laboratoriya uskunalarini ixtiro qilgan.

5. Ulug‘bek (1394–1449) – Astronomiya rivoji

• Samarqandda qurilgan Ulug‘bek rasadxonasi orqali eng aniq yulduz xaritasini tuzgan.

• “Zij-i Ulug‘bek” asari Yevropada ham mashhur bo‘lgan.

📚 Musulmonlar ilm-fanga nimalar qo‘shgan?

• Matematika: Algebra, algoritm, arab raqamlari.

• Astronomiya: Yulduzlar xaritasi, yerning aylanishi haqidagi dalillar.

• Tibbiyot: Jarrohlik, dori tayyorlash, anatomiya.

• Kimyo: Tajribaviy metodlar, laboratoriya asboblari.

• Geografiya: Yer shakli, sayohat xaritalari, globuslar.

• Falsafa va mantiq: Aristotel va Yunon falsafasining qayta talqini.

🕌 Nega bu davr "Ilm-fanning oltin davri" deb ataladi?

Chunki bu davrda:

• Bag‘doddagi Bayt al-Hikma (Donishmandlar uyi) dunyoning eng katta ilmiy markaziga aylangan.

• Yunon, hind, fors tillaridan minglab ilmiy asarlar arab tiliga tarjima qilingan.

• Ilm-fan diniy majburiyat sifatida qabul qilingan – Qur’oni Karimda ham “bilim izlash” targ‘ib qilinadi.