Mirzo Ulug‘bek va uning astronomik kashfiyotlari
Mirzo Ulug‘bek — O‘zbekiston tarixidagi eng buyuk olim va hukmdorlardan biri bo‘lib, u nafaqat siyosiy arbob, balki jahonga mashhur astronom sifatida tanilgan. Uning ilmiy faoliyati nafaqat o‘z davrida, balki butun insoniyat ilm-fani rivojida katta o‘rin egallaydi. Ayniqsa Samarqanddagi rasadxona va Zijlar (yulduz jadvali) uni ilm-fan yulduzlariga aylantirgan.
Mirzo Ulug‘bek kim bo‘lgan?
-
To‘liq ismi: Muhammad Tarag‘ay Mirzo Ulug‘bek
-
Tug‘ilgan yili: 1394-yil, Sultoniya (hozirgi Eron)
-
Vafoti: 1449-yil, Samarqand yaqinida
-
Otasining ismi: Shohrux Mirzo (Amir Temurning o‘g‘li)
-
Bobo: Amir Temur – temuriylar imperiyasi asoschisi
Mirzo Ulug‘bek yoshligidan ilm-fanga katta qiziqish bildirgan. U turli fanlarda chuqur bilim olgan, ayniqsa matematika va astronomiya sohasida benazir olim bo‘lgan.
Ulug‘bekning eng katta ilmiy yutug‘i – Samarqand Rasadxonasi
🏛 Samarqand rasadxonasi (1420–1430)
-
Dunyo miqyosidagi eng ilg‘or rasadxonalardan biri.
-
Uning asosida 40 metrlik kvadrant qurilgan – bu yer orqali yulduzlar harakati aniqlangan.
-
U yerda 60 dan ortiq olimlar faoliyat yuritgan (jumladan: Qazizoda Rumiy, Ali Qushchi).
📖 Ulug‘bek Zijlari ("Ziji Jadidi Kuragoniy")
-
Yulduzlar holati va harakatini aniq hisoblab, 1018 yulduz koordinatasini yozib chiqqan.
-
U hisoblagan yil davomiyligi (365 kun 6 soat 10 minut 8 soniya) bugungi NASA hisob-kitoblaridan atigi 1 daqiqa farq qiladi!
-
Zij 17-asrgacha dunyo bo‘yicha eng asosiy astronomik manba sifatida ishlatilgan.
Ilm-fan va madaniyatga qo‘shgan hissasi
-
Samarqandni ilm-fan va ta’lim markaziga aylantirgan.
-
O‘z davrining eng yirik olimlarini jamlab, madrasalar ochgan.
-
Diniy ortodoksiya va siyosiy bosimlarga qaramay, ilmni birinchi o‘ringa qo‘ygan.
-
O‘zining chuqur ilmi tufayli "olim sulton" sifatida tarixda qolgan.
Qayg‘uli yakun
Afsuski, Ulug‘bekning ilmparvarlik siyosati ayrim diniy doiralar va yaqin qarindoshlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanmagan. Uning o‘g‘li Abdulatif fitna orqali otasini hokimiyatdan ag‘darib, 1449-yilda Ulug‘bekni qatl ettirgan.
Lekin, uning ilmiy merosi butun insoniyat taraqqiyotiga xizmat qilishda davom etdi.
Mirzo Ulug‘bek xotirasi
-
Uning nomi bilan Universitet, rasadxona, ko‘chalar, yulduzlar atalgan.
-
O‘zbekiston poytaxti Toshkentda Ulug‘bek haykali mavjud.
-
UNESCO tomonidan Ulug‘bek merosi alohida e’tirof etilgan.
Xulosa
Mirzo Ulug‘bek — bu tarixiy shaxs emas, balki ilm-fan bayrog‘ini yuksak tutgan buyuk ma’rifatparvardir. U astronomiyani yuksak pog‘onaga olib chiqqan, yulduzlar tilini yerga tushirgan inson sifatida nafaqat O‘zbekiston, balki butun insoniyat faxr qiladigan allomadir.