Al-Xorazmiy – Buyuk matematik va algebra asoschisi

Al-Xorazmiy — o‘zbek xalqi faxrlanadigan, butun dunyo ilm-faniga beqiyos hissa qo‘shgan buyuk alloma. U algebra fanining asoschisi, aniq fanlar rivojiga poydevor qo‘ygan matematik, astronom va geograf hisoblanadi. Uning asarlari nafaqat islom dunyosida, balki Yevropa va butun dunyo ilmiy taraqqiyotiga kuchli ta’sir ko‘rsatgan.

Al-Xorazmiyning tarjimai holi

• To‘liq ismi: Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy

• Tug‘ilgan joyi: Xorazm (hozirgi O‘zbekiston hududi)

• Tug‘ilgan yili: 780-yillar atrofida

• Vafoti: 850-yillar (Bag‘dod)

U Bag‘dodda “Bayt al-Hikma” (Donishmandlar uyi) ilmiy markazida faoliyat yuritgan, o‘sha davrda eng ilg‘or olimlardan biri hisoblangan.

📐 Algebra fanining asoschisi

🔹 Asari: “Al-kitob al-muxtasar fi hisob al-jabr val-muqobala”

• Bu kitobda algebra fanining asosiy tamoyillari bayon etilgan.

• “Al-jabr” va “muqobala” so‘zlari – tenglamalarni yechish usullari.

• Bu asar orqali algebra ilk bor mustaqil fan sifatida shakllangan.

• “Algebra” atamasi aynan shu kitob nomidan kelib chiqqan.

📌 Kitob Yevropaga tarjima qilinib, o‘rta asr matematikasining asosiy darsligiga aylangan.

🧮 Hisoblash tizimi va raqamlar

• Al-Xorazmiy hind raqam tizimini islom olamiga olib kirgan.

• “0” sonini ilm-fanga tanishtirishda muhim rol o‘ynagan.

• Bugungi kompyuter algoritmlari atamasi aynan uning nomidan kelib chiqqan:
  “Algorithm” ← Al-Khwarizmi

🌍 Geografiya va astronomiya bo‘yicha ishlari

🔹 “Kitob surat al-Arz” (Yer xaritasi haqida kitob)

• Yer yuzasining xaritasi va geografik koordinatalari haqida ilmiy asar.

• Har bir shahar va daryo aniq o‘lchamlar bilan tavsiflangan.

🔭 Astronomik asarlar

• Quyosh, Oy va yulduzlar harakati haqida ma’lumotlar bergan.

• Qurilmalar yordamida samoviy jismlarni o‘rganishni rivojlantirgan.

Al-Xorazmiy merosi

• Uning nomi bilan algoritm, algebra, zero (nol) kabi tushunchalar bog‘liq.

• Asarlari lotin tiliga tarjima qilinib, Renessans davrida Yevropaga katta ta’sir ko‘rsatgan.

• Zamonaviy matematika, kompyuter texnologiyalari va sun’iy intellekt asoslarida ham Al-Xorazmiy izlari mavjud.

Xulosa

Al-Xorazmiy – butun insoniyat uchun bebaho ilmiy meros qoldirgan olimdir. Uning algebra faniga qo‘shgan hissasi, hisoblash usullarini mukammallashtirishi va geofanga oid kashfiyotlari bugungi zamonaviy texnologiyalar poydevoridir. U haqiqiy ilm-ma’rifat yulduzi sifatida tarixda abadiy qoladi.